BITNI NAUČNO ISTRAŽIVAČKI PROJKETI INSTITUTA ZA ISTRAŽIVANJE GENOCIDA KANADA

 

Institut za istraživanje zločina genocida Kanada  je u sastavu Instituta za istraživanje zločina protiv Äovječnosti imeÄ‘unarodnog prava iz Sarajeva.

Institut je javna naučna ustanova koja se bavi istraživanjem zločina protiv mira, zločina genocida i drugih teškihpovreda meÄ‘unarodnog prava sa historijskog, pravnog, sociološkog, kriminološkog, ekonomskog, demografskog,psihološkog, politikološkog, kulturološkog, medicinskog, ekološkog i drugih aspekata od značaja za cjelovitonaučno istraživanje zločina.

Institut je formiran 25. Augusta 2009. Godine na osnovu Odluke Upravnog odbora Instituta za istraživanje zločinaprotiv Äovječnosti i meÄ‘unarodnog prava iz Sarajeva

Djelatnost Instituta usmjerena je naročito na istraživanje:Planiranja, pripremanja, započinjanja i/ili voÄ‘enjaagresorskog rata ili rata kojim se krše meÄ‘unarodni ugovori, sporazumi ili garancije ili učestvovanje u nekomzajedničkom planu ili zavjeri za izvršenje bilo kog od navedenih djela;Povreda ratnih zakona i ratnih običaja; ubistvo,zlostavljanje ili odvoÄ‘enje na prinudni rad ili za koji drugi cilj civilnog stanovništva okupirane teritorije ili u okupiranuteritoriju; ubistvo ili zlostavljanje ratnih zarobljenika ili lica na umoru; ubijanje talaca; pljačkanje javne ili privatneimovine; namjerno razaranje gradova ili sela ili pustošenje neopravdanim vojnim potrebama; Genocida, zločina protivčovječnosti, ratnih zločina protiv civilnog stanovništva; ratnih zločina protiv ranjenika i bolesnika; ratnih zločina protivratnih zarobljenika; organizovanja grupa za podsticanje na izvršavanje genocida, zločina protiv Äovječnosti i ratnihzločina; protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja; protivpravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih na bojištu;upotrebe nedozvoljenih sredstava borbe; povreda parlamentara; surovo postupanje sa ranjenicima, bolesnicima iratnim zarobljenicima; neopravdano odlaganje repatrijacije ratnih zarobljenika; uništavanja kulturnih i historijskihspomenika; podsticanja na agresorski rat; zloupotreba meÄ‘unarodnih znakova; rasne i druge diskriminacije;zasnivanje ropskog odnosa i prevoz lica u ropskom odnosu; meÄ‘unarodni terorizam; ugrožavanje lica podmeÄ‘unarodnom zaštitom; uzimanje talaca, kao i druge teške povrede pravila meÄ‘unarodnog prava.

U tom cilju Institut posebno:

-utvrÄ‘uje mjesto i vrijeme izvršenja zločina;

-utvrÄ‘uje okolnosti pod kojima je zločin izvršen;

-utvrÄ‘uje kategorije, status i broj Å¾rtava, te oblike zločina i način izvršenja zločina;

-u granicama svojih naučnih mogućnosti nastoji identificirati ideologe, organizatore, podstrekače, pomagače,saradnike, naredbodavca i izvršioce zločina;

-formira evidenciju uništenih i oštećenih spomenika kulture, privrednih i drugih objekata sa iskazivanjem približnevrijednosti štete;

-prikuplja, sreÄ‘uje i Äuva dokumentaciju o zločinima;

-dostavlja nadležnim državnim organima prijedloge sa dokumentacijom radi krivičnog gonjenja izvršilaca zločina;

-objavljuje rezultate istraživanja zajedno sa dokumentacijom, po potrebi, i na više jezika i, u vezi s tim, organizuje vlastitu izdavačku djelatnost.

Institut posebno radi na:

-konceptualizaciji i izradi naučnoistraživačkih projekata, kao naučne osnove organizovanja i realizacije naučnih istraživanja zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava;

-permanentno i kontinuirano primjenjuje postojeće naučne metode i metode prikupljanja podataka u procesu naučnog istraživanja, posebno provjerava njihovu prodornost i pouzdanost u stjecanju naučnog saznanja, čime ih istovremeno i provjerava u pogledu adekvatnosti u odnosu na predmet istraživanja, što je u neposrednoj funkciji razvoja naučne metodologije istraživanja zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava;

-pružanju naučne i stručne pomoći istraživačima u istraživanju ove oblasti;

-razvijanju odgovarajuće saradnje sa naučnim i stručnim ustanovama u zemlji i inozemstvu;

-objavljivanju naučnih i stručnih radova;

-organiziranju naučnih skupova, savjetovanja, diskusija i predavanja o pojedinim naučnim i stručnim pitanjima iz općeg djelokruga rada Instituta i srodnih djelatnosti;

-učestvovanju na naučnim skupovima, savjetovanjima, diskusijama i predavanjima u zemlji i inozemstvu;

-obezbjeđivanju materijalnih sredstava za naučnoistraživački rad, za prikupljanje podataka o zločinima protiv čovječnosti i međunarodnog prava, izdavačku djelatnost, materijalno-tehnička sredstva i druge potrebe Instituta.

U cilju efikasnije realizacije naučnoistraživačke djelatnosti i drugih aktivnosti koje prate ovu oblast, u Institutu djeluju sljedeće organizacione jedinice:

-za naučnoistraživački rad

-za prikupljanje činjeničnih i empirijskih podataka o zločinima;

-za dokumentaciju i analizu (arhiv, analitička obrada podataka, biblioteka, izdavačka djelatnost);

-za opće, pravne i finansijske poslove.

Institut ima svojstvo pravnog lica.

1. NAUČNOISTRAŽIVAČKI PROJEKAT AGRESIJA NA REPUBLIKU BIH 1991-1995

2. NAUÄŒNOISTRAŽIVAÄŒKI PROJEKAT GENOCID NAD BOŠNJACIMA SIGURNE ZONE SREBRENICA JULA 1995

3. NAUÄŒNOISTRAŽIVAÄŒKI PROJEKAT GENOCID NAD BOŠNJACIMA BOSANSKE KRAJINE, POSEBNO PRIJEDORA

4. NAUČNOISTRAŽIVAČKI PROJEKAT ZLOČIN PROTIV ČOVJEČNOSTI I MEĐUNARODNOG PRAVA NA PODRUČIJU SARAJEVA

5. NAUČNOISTRAŽIVAČKI PROJEKAT ZLOČIN NAD DJECOM

6. NAUÄŒNOISTRAŽIVAÄŒKI PROJEKAT EMIGRACIJA, ISELJAVANJE I DEPORTACIJA BH.GRAĐANA  U ZAPADNE ZEMLJE I MOGUĆNOST POVRATKA

1. NAUČNOISTRAŽIVAČKI PROJEKAT AGRESIJA NA REPUBLIKU BIH 1991-1995

Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu 1991-1995. predstavlja ključni naučnoistraživački projekt Instituta. Realizacijom njegovih pojedinih dijelova i segmenata u pojedinim etapama i fazama, njegovi istraživački rezultati prezentirani su u više formi izdanja Instituta, kao što su: dr. sc. Smail ÄŒekić, AGRESIJA NA BOSNU I GENOCID NAD BOŠNJACIMA 1991-1993, Sarajevo, 1995. (izdanje na bosanskom i engleskom jeziku); dr. Bećir Macić, ZLOÄŒINI PROTIV MIRA, Sarajevo, 2001; Smail ÄŒekić, AGRESIJA NA REPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU – Planiranje, priprema, izvoÄ‘enje (knjiga 1 i 2), Sarajevo 2004 (izdanje na bosanskom i engleskom jeziku); mr. Vahid Karavelić, AGRESIJA NA BOSNU I HERCEGOVINU, (sjeveroistočna Bosna 1991-1992), Sarajevo, 2004. i mr. Faid Hećo, ULOGA JUGOSLOVENSKE NARODNE ARMIJE U AGRESIJI NA BOSNU I HERCEGOVINU, Sarajevo, 2005.

1. Uvodne napomene: Svaka država na čijoj se teritoriji vodi rat, a posebno ona na koju je izvršena agresija, kao što je to slučaj sa Republikom Bosnom i Hercegovinom, ima prvorazredni državni interes i obavezu da istraži i utvrdi korijene, uzroke, ciljeve, rasprostranjenost, obim i intenzitet svih oblika zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava, tj. sveukupne ljudske žrtve i materijalna razaranja. Polazeći od toga, a imajući u vidu rasion d`être Ujedinjenih nacija i višestruko, nakon Holokausta i genocida u Drugom svjetskom ratu, ponovljeni duh “nikad više”, ta obaveza je tim veća, posebno za zemlju u kojoj je izvršen genocid.

U toku i poslije genocida i drugih oblika zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava, počinjenih poslije Holokausta, a čije su žrtve ogromnom većinom civili, vrše se najrazličitije manipulacije u vezi sa karakterom sukoba i prirodom zločina, što, pored ostalog, implicira problem statusa i ukupnog broja žrtava, pri čemu je prisutno i poricanje genocida, a što je, po većini istraživača, završna faza genocida. Stoga nas i ne čudi licemjernost odreÄ‘enih političkih subjekata koji poriču, ublažavaju, relativiziraju i minimiziraju genocid, nastojeći da, pored ostalog, onemoguće naučno zasnovan pristup istraživanju i stjecanju naučno istinitog saznanja o kvalitativno-kvantitativnim odredbama genocida.

Istražiti ljudske i materijalne žrtve, prije svega zločine nad licima i objektima zaštićenim meÄ‘unarodnim humanitarnim pravom, sa stanovišta nauke, teorije i metodološke paradigme i u skladu sa osnovnim zahtjevima principa i pravila logičkog i naučnog mišljenja i naučnog istraživanja je izuzetno složen, težak i dugotrajan posao. Ta složenost posebno je izražena u slučaju Bosne i Hercegovine na kraju XX stoljeća, gdje su agresori i njihovi kolaboracionisti i u toku agresije i poslije Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (Dejtonski mirovni sporazum, 1.-21. novembra 1995) poricali i poriču genocid i preduzimali i preduzimaju raznovrsne aktivnosti da se istina o njihovim zločinima potpuno prikrije, relativizira, minimizira i falsifikuje. Dosadašnja istraživanja su se, pored značajnih naučno utemeljenih radova o agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu, uglavnom, svodila na otkrivanja, identifikovanje i evidentiranje žrtava sa smrtnim ishodom. Nažalost, neka istraživanja i njihovi rezultati doprinijeli su marginalizaciji žrtava genocida i neprimjerenom trgovanju njihovim brojem i statusom, čime su otvorene razne spekulacije. Iz tih razloga proistječe i akademska i ljudska potreba otkrivanja, identifikovanja, konstatovanja i definisanja objektivnih kriterija sticanja naučnog saznanja, odnosno naučne istine o žrtvama, kao dijela ukupnog ljudskog i društvenog saznanja i ljudskog i društvenog iskustva, što će se učiniti sa ovim istraživanjem. U tom pravcu je usmjereno i naučno istraživanje “ŽRTVE ZLOÄŒINA U REPUBLICI BOSNI I HERCEGOVINI 1992.-1995.”, čijim se predmetom, ciljevima, hipotezama, naučnom istraživanju, instrumentarijem, planovima istraživanja i planovima obrade podataka to potvrÄ‘uje.

2. Naučna i društvena opravdanost istraživanja: Naučna opravdanost istraživanja proizilazi iz značaja problema i predmeta istraživanja, te doprinosom naučnom i metodološkom saznanju. Teorijsko odreÄ‘enje predmeta istraživanja doprinosi izgradnji teorijske definicije zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava i drugih teških povreda meÄ‘unarodnog humanitarnog prava  i teorije (a) o dogaÄ‘ajima, sadržaju,  oblicima, načinu i dimenzijama zločina kao društvenoj pojavi, kao i saznanju odreÄ‘enih pravilnosti. U odnosima svojstava žrtava i odredbi društvenog položaja sa oblicima zločina i načinima izvršenja zločina, na osnovu čega je moguće izgraditi odreÄ‘ene kriterije klasifokacije i tipologizacije.

Društvena opravdanost istraživanja se ogleda u aktuelnom i potencijalnom doprinosu istraživanja u objektiviziranju, objektivnom shvatanju i tretiranju sadržaja, obima, intenziteta, rasprostranjenosti, dimenzijama i trajanju posljedica zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava i drugih teških povreda meÄ‘unarodnog humanitarnog prava, izbjegavanju manipulacija o obimu izvršenih zločina, smanjenju društvene napetosti i nepovjerenja u funkciji izgradnje trajnog i stabilnog mira.

Ovo istraživanje i njegovi rezultati upravo trebaju doprinijeti organizaciji smislenih i svrsihodnih društvenih akcija od odreÄ‘enih struktura i nivoa vlasti u Bosni i Hercegovini i šire u pravcu pomoći žrtvama zločina, iz čega proističe društvena opravdanost ovog istraživanja.

3. Predmet istraživanja se zasniva na sljedeća dva postulata:

prvo, istraživanje žrtava genocida i drugih oblika zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava na području Republike Bosne iHercegovine 1992-1995. je složen, osjetljiv i odgovoran istraživački poduhvat, koji determinira i zahtijeva poznavanje suštine problema i predmeta istraživanja, prirodu naučno-istraživačkog rada i savjesnost i odgovornost svih učesnika u procesu istraživanja;

drugo, do objektivnih i istinitih rezultata o ovim zločinima može se doći jedino na validnom, pouzdanom i primjenjivom naučno-istraživačkom projektu, kao teorijsko-metodološkoj osnovi empirijskog naučnog istraživanja.

Smisao i značaj navedenih postulata ilustrovan je kroz naučno-teorijsko-metodološka i metodološko-metodička bitna pitanja pristupa empirijskom istraživanju, kao kritičkoj naučnoj analizi evidentiranih saznanja o žrtvama genocida u Bosni i Hercegovini.

Istraživanje ukupnih i integralno cjelovitih teških povreda meÄ‘unarodnog humanitarnog prava zahtijeva utvrÄ‘ivanje svih žrtava genocida i drugih oblika zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava i njihovo imenovanje, označavanje definisanje, kako bi se otkrila i identifikovala historijska istina u ovoj oblasti, a koja je bitna osnova sudske i društvene pravde. Radi se, uglavnom, o teškim povredama meÄ‘unarodnog humanitarnog prava, odnosno najtežim zločinima od značaja za meÄ‘unarodnu zajednicu u cjelini, pri čemu su očigledne i evidentne najteže posljedice za žrtve kod pojedinih subjekata, a posebno zaštićenih lica i zaštićenih objekata. UtvrÄ‘ivanje kategorija žrtava, njihov status, oblike zločina, način izvršenja zločina i definisanje osnovnih pojmova moraju biti zasnovani na relevantnim i aktuelno važećim izvorima meÄ‘unarodnog humanitarnog prava, ratnog prava i naučno verifikovanih saznanja, u kojima se iskazuje autentično shvatanje društvenih i drugih pojava većine svjetskih akademskih autoriteta u pravu, demografiji, historiji, vojnim, sociološkim, političkim i drugim naukama. Dakle, prilikom definisanja osnovnih pojmova nužno je koristiti kombinovani analitičko-sintetički pristup.

U predmetnom istraživanju dokumenti se moraju klasifikovati prema složenom kriteriju, koju čine: autor, izvornost, vjerodostojnost i vrijeme nastanka. Polazeći od osnovnih postavki sadržanih u prethodno navedenom kriteriju, dokumenti kao izvori mogu se klasifikovati na primarne i sekundarne.

Teorijska saznanja o zločinima protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava u Republici Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine imaju karakter naučno poznatih, ali još uvijek naučno neverifikovanih saznanja, složenosti pojave, problema i predmeta istraživanja.

Kategorijalni aparat u ovom istraživanju proizilaze iz naziva teme, projekta istraživanja i činilaca i odredbi predmeta istraživanja. Naučno-teorijska situacija obavezuje nas na kombinovani pristup u definisanju bitnih centralnih pojmova. Sve definicije su realne – bave se obradama i svojstvima žrtava, one su suštinski eksplikativne, normativne, zbog toga što su kategorije žrtava, status žrtava, oblici zločina i način izvršenja zločina odreÄ‘eni normativnio-pravnim aktima, što govori da se radi o teškim povredama kršenja meÄ‘unarodnog humanitarnog prava.

Prvi početni, odreÄ‘eni, fundamentalni pojam je zločin genocida koji sadrži više činilaca i svojstava neposredno manifestovanih i (ili) posredno manifestovanih u društvenoj stvarnosti. U suštini radi se o sadržini raznovrsnih zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava, koji se ne može ograničiti samo na vremenski period 1992.-1995, već traje i danas i čija se rasprostranjenost, obim i intenzitet pojačava.

Pojam žrte zločina obuhvata sve kategorije žrtava, status žrtava, oblike, zločine i načine izvršenja zločina, uglavnom, nad civilnim stanovništvom, njihovim materijalnim i kulturnim dobrima i duhovnim tvorevinama u datom periodu.

Dakle, potrebno je otkriti, identifikovati i konstatovati kategorije žrtava i objasniti status žrtava, oblik zločina i načine izvršenja zločina u Republici Bosni i Hercegovini 1992.-1995,  te obim izvršenih zločina – pojedinaca, grupa, zajednica, manifestnu formu i intenzitet zločina (shvaćen kao akumulaciju manifestovanih posljedica kod žrtava).

Sadržaj pojma i definicija zločina obuhvata kategorije žrtava,  obilježja žrtava, status žrtava, oblike zločina i izvršenje zločina, čija je korelacija u predmetnom istraživanju evidentna i iskazuje se kroz odnos kategorija žrtava (obilježja), status žrtava, oblici zločina i načini izvršenja zločina.

4. Ciljevi istraživanja: Osnovni naučni cilj istraživanja je naučno otkriće, konstatovanje i naučna deskripcija zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava u Republici Bosni i Hercegovini od 1. januara 1992. do 31. decembra 1995, kao i lica koja do 1992. nisu bili stanovnici Republike Bosne i Hercegovine, a koji su se u datom periodu zatekli na području države, te zaštićeni objekti. Na osnovu pribavljenih, sreÄ‘enih i obraÄ‘enih podataka izvestiće se odreÄ‘ene  klasifikacije i tipologizacije žrtava po relevantnim obilježima i svojstvima. Društveni cilj istraživanja je izgradnja naučne osnove prema čijoj upotrebi će se opredjeliti društveni subjekt po vlastitom izboru (posebno naručilac istraživanja).

Društveni ciljevi u ovom slušaju mogu doprinositi i informativnoj i inicijativnoj funkciji proučavanja utvrÄ‘ivanjem, dijagnosticiranjem i konstatiranjem naučne istine.

Istraživanje treba obezbjediti naučnu istinu o zločinima protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava nad stanovništvom, besmislenosti i pogubnosti oružanih sukoba, posljedicama koje su oni proizveli – neposredno i posredno, te u konačnom izbjeći sve manipulacije i zloupotrebu žrtava u političke svrhe, posebno uvećavanjem, minimiziranjem ili relativizacijom broja žrtava i tako biti stimulator i inicijator utvrÄ‘ivanja istine, zadovoljavanja pravde i ostvarivanja stabilnog mira i jačanja meÄ‘unarodnog povjerenja u Bosni i Hercegovini i okruženju.

5. Hipoteze: U ovom istraživanju potrebno je utvrditi postulate kao osnovne bitne stavove na kojim zasnivamo postavke, osnovne pretpostavke i pristupe procesu sticanja naučnog saznanja u naučnom istraživanju. Osnovni postulati u ovom istraživanju proizilaze iz činjenica:

U Republici Bosni i Hercegovini su u periodu od 1992. do 1995. nad stanovništvom izvršeni brojni oblici zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava raznih svojstava, osobina i karakteristika, kao i lica koja do 1992. nisu bila stanovnici Rrepublike Bosne i Hercegovine, a koji su se u datom periodu zatekli na području ove države. U tom su periodu izvršeni i mnogi zločini nad civilnim objektima pod posebnom zaštitom meÄ‘unarodnog prava.

SprovoÄ‘enjem zabranjenih načina ratovanja u Republici Bosni i Hercegovini je vršena koordinirana, dugotrajna, rasprostranjena i sistematska kampanja (vojna strategija) granatiranja civilnih područja i civilnog stanovništva iz artiljerijskog, minobacačkog i pješadijskog oružja. Granatiranjem i snajperskim djelovanjem ubijeno je i ranjeno na hiljade civila oba pola i svih starosnih dobi, uključujući djecu i starce. Time je vršen i teror nad civilnim stanovništvom, nanoseći mu tjelesne i psihičke patnje, usljed čega je veliki dio civilnog stanovništva živio u strahu, od čega su neki i umirali.

Civili su namjerno gaÄ‘ani dok su se bavili egzistencijalnim poslovima ili se nalazili na civilnim lokacijama. Civili su gaÄ‘ani na sahranama, u kolima hitne pomoći, bolnicama, tramvajima i autobusima, dok su se vozili s autom ili biciklom, kod kuće, dok su obraÄ‘ivali vrtove, na ulici, u redovima za vodu, hljeb i ogrev i drugim poslovima i povodima. GaÄ‘ana su čak i djeca u školama, ili dok su se igrala napolju.

U Republici Bosni i Hercegovini je u periodu od 1992.–1995. došlo do bitne promjene socio-demografske strukture stanovništva.

Generalnu hipotezu možemo iskazati sljedećim stavom: obim, sastav i struktura žrtava se razlikuju po bitnim obilježjima, dogaÄ‘ajima i dogaÄ‘anjima, oblicima, načinima i dimenzijama vršenja zločina na pojedinim područjima, odnosno dijelovima Republike Bosne i Hercegovine, u pojedinim godinama – periodu od 1992. do 1995.

Broj, sastav i struktura  Å¾rtava po bitnim obilježima različiti su na pojedinim područima Republike Bosne i Hercegovine i u odreÄ‘enim godinama perioda posmatranja.

Struktura promjene žrtava ogledaju se  u promjenama broja i sastava stanovništva, naročito prema starosti, obrazovanju i nacionalno-religijskoj pripadnosti.

Indikatori: iskaz predstavnika domaćinstva određenog sadržaja o obilježjima žrtve, člana domaćinstva i relevantni dokumenti nadležnih institucija iz perioda 1992. do 1995.

Broj i struktura žrtava po odreÄ‘enim obilježjima na pojedinim područima Republike Bosne i Hercegovine su srazmjerni sastavu i strukturi stanovništva koje živi na tom području.

Indikator: Popis stanovništva iz 1991. po bitnim obilježima i relevantna dokumenta nadležnih institucija iz perioda 1992. do 1995.

Osnovna svojstva oblika zločina u Republici Bosni i Hercegovini se razlikuju po pojedinim područima i u pojedinim periodima, te dogaÄ‘ajima i dogaÄ‘anjima vršenja zločina.

Odredbe oblika zločina su uslovljene i načinom, mjestom, vremenom i dogaÄ‘ajem izvršenja zločina.

Indikator: iskaz odreÄ‘enog sadržaja preživjele žrtve – lica ili svjedoka i relevatna dokumentacija.

Osnovne oblike načina izvršenja zločina u Republici Bosni i Hercegovini razlikuju se po pojedinim područima i u pojedinim periodima, kao i dogaÄ‘ajima i dogaÄ‘anjima vršenja zločina.

Način istraživanja zločina zavisi od intenziteta, oblika i načina borbenih dejstava, vremenskog perioda izvršenja zločina i područja – mjesta zločina.

Indikatori: iskaz odreÄ‘enog sadržaja preživjele žrtve – lica i svjedoka ukoliko je lice ubijeno, te relevantna dokumentacija nadležnih institucija iz perioda 1992. do 1995.

Način istraživanja zločina zavisi od dogaÄ‘aja i okolnosti u kojima je zločin izvršen.

Indikator: iskaz odreÄ‘enog sadržaja kompetentnih subjekata – žrtve ili svjedok (ukoliko je lice ubijeno), te relevantna dokumenta iz perioda 1992. do 1995.

Način istraživanja zločina zavisi od formalne uloge i statusa žrtve, a naročito od faktičkog izvršavanja zadatka u odreÄ‘enim okolnostima, odreÄ‘enom vremenu i prostoru.

Dimenzije zločina u kvalitativnom i kvantitativnom pogledu razlikuju se u pojedinim periodima i na pojedinim dijelovima – Republike Bosne i Hercegovine, te zavise od svojstava i obilježja žrtava, kao i načina i dogaÄ‘aja u kojima je izvršen zločin.

Najteže posljedice zločina snosila su civilna lica raznovrsnih svojstava, osobina i karakteristika.

Indikator: iskaz odgovarajućeg sadržaja predstavnika domaćinstava i relevantna dokumentacija.

Značajne posljedice zločina snosila su lica muškog spola, nižeg i sredenjeg stepena obrazovanja i odreÄ‘ene konfesionalne i nacionalne pripadnosti neposredno angažovana u izvoÄ‘enju brojnih akcija.

Indikatori: relevantna dokumentacija nadležnih institucija iz perioda 1992. do 1996: evidencije jedinica (brojno stanje jedinica), platni spiskovi jedinica, vojno-evidencioni obrazac – VOB-8 i drugi dokumenti.

Kontinuirano i permanentno bili su izloženi zločinima i objekti pod posebnom zaštitom meÄ‘unarodnog prava.

Indikatori: relevantna dokumentacija nadležnih institucija.

6. Način istraživanja: Svojstva empirijskog logitudinalnog istraživanja uslovljavaju izbor pristupa, naučnih metoda i tehnika istraživanja. Pristup ovom istraživanju nije determinisan nijednim posebnim teorijsko-metodološkim pravcem, već je integralno sintetički.

Saglasno tome, u ovom istraživanju primjenjuju se neposredno tri općenaučne metode: statistička metoda, metoda modelovanja i hipotetičko-deduktivna metoda uz istovremenu primjenu faznih komparacija.

Primjena ovih općenaučnih metoda zahtijeva u svim etapama i fazama istraživanja intenzivno korištenje svih osnovnih, posebnih, analitičkih i sintetičkih metoda.

Svojstva društvene pojave i njena složenost nametnula su dvije metode prikupljanja, odnosno pribavljanja podataka, i to: ispitivanje kao najprodorniju metodu prikupljanja podataka i metodu analize sadržaja relevantnih dokumenata, a opravdano je koristiti i posmatranje.

Kao tehnika metode ispitivanja primjeniće se  usmjereni orjentacioni interviju, pri čemu će naučna strategija organizacije i sistematizacije pitanja biti izvršena po modelu baterija pitanja formulisanih, očekivanih odgovora.

Osnova za naučni razgovor u ovom intervijuu sadrži psihološku i logičku, odnosno naučnu strategiju. Psihološka strategija je usmjerena na otklanjanje psiholoških barijera u obavljanju intervjua.

Naučna, odnosno logička strategija, je izražena kroz organizaciju pitanja i odgovora, kako je već prethodno navedeno, na principu baterije.

S obzirom da istraživanje obuhvata sve aspekte, svojstva i odredbe zločina nad cijelom populacijom u Republici Bosni i Hercegovini (princip statističkog popisa), odnosno potpune indukcije, nije potrebno formirati nikakav uzorak.

Pored metode istitivanja u procesu pribavljanja podataka koristiće se metoda posmatranja i metoda analize sadržaja dokumenata nadležnih institucija iz perioda 1992. do 1996. kroz tehniku kvantitativne analize, koja zahtjeva izradu kodeksa, pojmova i šifara i evidencionog lista koji sadrži popis pojmova i iskaza, kao i mjesto za upisivanje odgovora.

U svakoj vrsti i tipu istraživanja, bilo da je ono naučno-teorijsko ili naučno-empirijsko ili ima svojstva pretežnosti jednog od dva navedena, nužno je pribavljanje raznovrsnih podataka o predmetu istraživanja, a u skladu sa ciljevima istraživanja  i naučnim hipotezama koje će biti testirane – dokazane ili konfirmirane na osnovu sreÄ‘ivanja i obrade podataka i njihove analize. Stoga je od posebnog značaja utvrÄ‘ivanje procedure i mehanizama kontrole podataka u procesu njihovog pribavljanja prije nego što se oni započnu unositi u bazu podataka, mada i u samom procesu obrade oni opet podliježu svojevrsnoj kontroli, da ne bi ušli u zamku utvrÄ‘ivanja matematičko-statističkog, a ne primarno logičkog sadržaja podataka i njihove tačnosti i istinitosti, koji su tek onda validna osnova primjene statističkih tehnika i utvrÄ‘ivanja značenja i tumačenja istih.

Imajući u vidu složenost predmeta istraživanja, njegovu prostornu distribuciju i višestruku i višeslojnu neposrednu i posrednu manifestovanost, kao i postojanje više izvora i korištenje više instrumenata odreÄ‘enih metoda pribavljanja podataka, to nas dodatno obavezuje na opis procedure logičko/tehničke kontrole, u svim etapama i fazama pripreme, organizovanja, realizacije i konstituisanja naučnog saznanja ostvarenog naučnim istraživanjem.

Nakon što se završi prikupljanje podataka, a prije njihovog unosa i obrade, važno je izvršiti odreÄ‘ena poreÄ‘enja podataka pribavljenih metodama ispitivanja, posmatranja i analize sadržaja dokumenata. Cilj poreÄ‘enja je utvrÄ‘ivanje istinitosti sadržaja do kojeg se došlo primjenom različitih metoda prikupljanja podataka.

Osnovna intencija u ovom istraživanju zasniva se na potpunosti, vjerodostojnosti i istinitosti podataka, na osnovu kojih je jedino moguće doći do saznanja koje će dobiti status naučnog saznanja, odnosno naučne istine. Naučnu istinu u ovom istraživanju shvatamo kao ljudsko saznanje o predmetima naučnog mišljenja i naučnog istraživanja koje objektivno shvata i razumije predmete društvene realnosti ovakve kakvi oni zaista jesu.

Kategorijalni pojmovi u ovom istraživanju proizilazi iz naziva teme projekta istraživanja i činilaca i odredbi predmeta istraživanja, a to su: zločin agresije, zločin genocida, zločini protiv čovječnosti, ratni zločini, žrtve, činioci i odredbe zločina koji se iskazuju  pojmovima: kategorija žrtava, status žrtava, oblici zločina i način izvršenja zločina, te vremenska i prostorna odredba predmeta istraživanja.

Istraživanje će obuhvatiti područje Republike Bosne i Hercegovine, na čijem području je od 51.129 km², prema popisu stanovništva iz 1991, živjelo ukupno 4.377.033, od čega Muslimana 1.902.956 (43,4%), Srba 1.366.104 (31,2%), Hrvata 760. 852 (17,4%), Jugoslovena 242.682 (5,5%) i Ostali 104.439 (2,5%).

Istraživanje obuhvata period od 1. januara 1992. do 31. decembra 1995.

Osnove pristupa istraživanja su multidisciplinarne, pri čemu će se koristiti naučno-teorijsko saznanje iz sociologije, politikologije, viktimologije, prava, historije, demografije i statistike, zatim nauke o socijalnom radu, kriminologije, medicine i drugih nauka i naučnih disciplina.

7. Instrumentariji: kao osnova za usmjereni orjentacioni intervju, predstavljaće zaštićeni objekatu ličnoj svojini, zločin u logoru/zatvoru, masovne grobnice, masovni zločini-masovna ubistva i ranjavanja, zatim izrada statističkog kodeksa pojmova i šifara, zatim zatvoreni evidencioni obrazac, protokol posmatranja.

8. Planovi istraživanja i plan obrade podataka: U te planove spada terminski plan, plan kadrova, plan sredstava i plan obrade podataka (ukrštanje podataka).

9. Prilozi izvedbenom projektu: Definicija osnovnih pojmova teorijskog odreÄ‘enja predmeta istraživanja; Upustvo za rad inervijuera i primjenu instrumenata; Upustvo za rad analitičara dokumenata; Primjena instrumenata osnove za usmjereni orjentacioni intervju; Primjena instrumenata u analizi sadržaja dokumenata; Izgled istraživače legitimacije; Popis stanovništva iz 1991. godine i stanovništva prema izjašnjavanju o nacionalnoj pripadnosti po naseljenim mjestima; Pregledna karta Republike Bosne i Hercegovine po popisu stanovništva iz 1991; Izvori i literatura.

2. NAUÄŒNOISTRAŽIVAÄŒKI PROJEKAT GENOCID NAD BOŠNJACIMA SIGURNE ZONE SREBRENICA JULA 1995

Genocid nad Bošnjacima sigurne zone UN Srebrenica jula 1995. godine je poseban predmet sistematskog i intenzivnog istraživanja kroz naučnoistraživački projekt “ZLOÄŒINI NAD BOŠNJACIMA U SREBRENICI ZA VRIJEME AGRESIJE NA REPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU. Polazeći od obima, masovnosti i brutalnosti zločina u Srebrenici, Institut i dalje radi na prikupljanju, sreÄ‘ivanju i analitičkoj obradi graÄ‘e, a u pripremi su, pored ostalih, za objavljivanje i studije “ŽRTVE GENOCIDA U SIGURNOJ ZONI UJEDINJENIH NACIJA SREBRENICI, JULA 1995” i “UPOTREBA BOJNIH OTROVA U SREBRENICI, SIGURNOJ ZONI UN-a, JULA 1995.”

3. NAUÄŒNOISTRAŽIVAÄŒKI PROJEKAT GENOCID NAD BOŠNJACIMA BOSANSKE KRAJINE, POSEBNO PRIJEDORA

Institut će i dalje, u okviru jedinstvenog naučnoistraživačkog projekta, sa jasno odreÄ‘enim i definisanim predmetom istraživanja, ciljevima, hipotezama i indikatorima i setom raznovrsnih metoda naučnog saznanja i naučnog istraživanja, kao i metodama prikupljanja podataka, realizovati navedeno naučno empirijsko istraživanje, što je osnov za komparativna istraživanja i komperativnu analizu zločina izvršenih u Bosanskoj Krajini u periodu 1991 – 1995.

4. NAUČNOISTRAŽIVAČKI PROJEKAT ZLOČIN PROTIV ČOVJEČNOSTI I MEĐUNARODNOG PRAVA NA PODRUČIJU SARAJEVA

Zločini protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava na području Sarajeva u opsadi (najduža opsada u historiji ratovanja – 1.479 dana) konstantno su u fokusu posebnog naučnog interesa i naučnih istraživanja Instituta. U skladu sa navedenom orijentacijom, naučnim interesom i istraživačkim opredjeljenjem, Institut je, pored ostalog, u najtežim uvjetima agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu, zločina genocida nad Bošnjacima, te barbarske opsade Sarajeva, sredinom 1994. godine realizovao vlastito sociodemografsko naučno istraživanje na bazi potpunog posmatranja porodičnih domaćinstava u Sarajevu (oko 80.000). 

Na osnovu tog istraživanja Haški tribunal (ICTY) pored ostalog, utvrdio je broj stanovnika u opsadi (oko 340.000), i u komparaciji sa drugim izvorima podataka procijenio “ukupan broj umrlih na području Sarajeva šest (dijelova šest sarajevskih općina: Centar, Ilidža, Novi Grad, Novo Sarajevo, Stari Grad, i VogošÄ‡a – primj. Instituta) u periodu od aprila 1992. do decembra 1995. iznosi 18.889”, od čega “9.502 neposredne žrtve opsade” (navedene brojke, od 18. augusta 2003, po ICTY-u, nisu konačne - primj. Instituta)).^[1] Ovo istraživanje Instituta, prema ocjeni poznatih svjetskih stručnjaka i istražitelja Haškog tribunala, predstavlja relevantan izvor, koji je korišten (i koristi se) u procesima pred tim sudom. 

Institut je uradio tipski model naučnoistraživačkog projekta pod naslovom “ŽRTVE ZLOÄŒINA U SARAJEVU 1992-1996”, koji je primjenjiv u istraživanju žrtava zločina na svim dijelovima Bosne i Hercegovine, ali i u svijetu, pri čemu je (do sada) realizovano naučno-empirijsko istraživanje na području dijela Sarajeva u opsadi, te objavljene sljedeće studije: Dr. Duljko Hasić, RATNE ŠTETE U SARAJEVU 1992-1995, Sarajevo, 2006; Ante Milanović, PREHRANA SARAJEVA U OPSADI 1992-1995. i Zbornik radova OPSADA I ODBRANA SARAJEVA 1992-1995, Sarajevo, 2008.

5. NAUČNOISTRAŽIVAČKI PROJEKAT ZLOČIN NAD DJECOM

Istraživački projekt Zločini nad djecom je, takoÄ‘er, posebno značajan istraživački projekt Instituta. U okviru njega je, pored ostalog, realizovan istraživački potprojekt: “ZLOÄŒINI NAD PSIHIÄŒKIM INTEGRITETOM DJECE”, čiji su rezultati objavljeni u djelu sa istoimenim nazivom prof. dr. Muhameda Šestanovića (Sarajevo, 2000). Istovremeno je pokrenuta realizacija istraživanja u okviru potprojekta “ZLOÄŒINI NAD DJECOM U DOBRINJI 1992-1995”, kao i posebno angažovanje na realizaciji naučnog istraživanja o ubijenoj djeci Sarajeva u vrijeme opsade. S tim u vezi, značajno je navesti da su u izdanju Instituta objavljene i sljedeće knjige: “RUŽE IZGORJELE: UŽASI RATA U DJEÄŒIJIM OÄŒIMA” (potresno svjedočenje djece sjeveroistočne Bosne, autentičnih, nepristrasnih svjedoka koji su svojim dječijim očima jednostavno i fotografski reprodukovali užase koji su lično i neposredno preživjeli za vrijeme osvajačkog rata protiv Bosne i Hercegovine i genocida nad Bošnjacima), Sarajevo 2003, i dvije knjige (mr. Rame Arnautovića) : DJECA U VIHORU RATA, Sarajevo, 2000. i DJEÄŒIJI DOMOVI ZA RATNU SIROÄŒAD U BOSNI I HERCEGOVINI 1945-1960, Sarajevo, 2003. 

Institut radi i na realizaciji još nekoliko naučno i društveno značajnih naučnoistraživačkihprojekata, kao što su:

• GENOCID U GORNJEM PODRINJU 1941-1945. I 1991-1995;
• MASOVNE GROBNICE U BOSNI I HERCEGOVINI – SIGURNA ZONA UN SREBRENICA JULA 1995;
• MASOVNA SILOVANJA KAO INSTRUMENT GENOCIDA ZA VRIJEME AGRESIJE NA REPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU 1991-1995;
• 500 GODINA ZAJEDNIÄŒKOG ŽIVOTA BOŠNJAKA/ MUSLIMANA I JEVREJA U BOSNI I HERCEGOVINI;
• PRAVEDNICI JEVREJSKOG NARODA IZ BOSNE I HERCEGOVINE;
• ANTIFAŠISTIÄŒKE MUSLIMANSKE REZOLUCIJE IZ 1941;
• SOCIOLOŠKI ASPEKTI SAMOUBISTVA U BOSNI I HERCEGOVINI;
• VELIKOSRPSKA IDEOLOGIJA I GENOCID NAD MUSLIMANIMA;
• KONCENTRACIONI LOGORI I DRUGA MJESTA ZATOÄŒENJA U REPUBLICI BOSNI I HERCEGOVINI I REGIONU 1991-1995;
• INSTRUMENTALIZACIJA LISTA JAVNOST U PROPAGANDNOJ PRIPREMI AGRESIJE NA BOSNU I HERCEGOVINU i drugi.

 

6. NAUÄŒNOISTRAŽIVAÄŒKI PROJEKAT EMIGRACIJA, ISELJAVANJE I DEPORTACIJA BH.GRAĐANA  U ZAPADNE ZEMLJE I MOGUĆNOST POVRATKA

 

 Iseljavanja bh. graÄ‘ana na Zapad su počela početkom prošlog stoljeća, prvo u Ameriku, a kasnije i u Australiju idruge zemlje Zapadne Evrope, koja su intenzivirana pedesetih i šezdesetih godina prošlog stoljeća, poznatija kaoekonomska emigracija. Okupacijom BiH odstrane Austrougarske monarhije 1878. godine i povlačenjem Otomanske imperije sa prostora Balkana, započela su masovna iseljavanja, uglavnom Bošnjaka, u Tursku. O ovim iseljavanjima je, po prvi put kod nas, Institut za istraživanje zločina protiv Äovječnosti i meÄ‘unarodnog prava Univerziteta u Sarajevu 2006.godine objavio obimnu i zapaženu studiju pod naslovom “Iseljavanje Bošnjaka u Tursku” autora dr. Safeta Bandžovića. U istom vremenu je autor Alaga Dervišević objavio zapaženu knjigu o ovoj temi podnazivom: «Bošnjaci u dijaspori-historijat, problemi, analize i perspektive» i to su do sada jedine dvije knjigeobjavljene na temu bošnjačke dijaspore.  O iseljavanju Bošnjaka i drugih bh, graÄ‘ana u zapadn zemlje  do sada nisu vršena naučna istraživanja. U tom smislu je ovaj Institut, a na prijedlog Vlade Sarajevskog kantona,Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice BiH, Ministarstva vanjskih poslova BiH, Sabora i Rijaseta IZ, a sabor je donio odluku  da ovaj Projekat uÄ‘e u program rada Komisije za dijasporu Sabora i Svjetskog saveza bh. dijaspore,pokrenuo naučno-istraživački projekat pod nazivom: “Emigracija, raseljavanje i deportacija bh. graÄ‘ana na Zapad i mogućnosti povratka”, kako bi se ova tema i problematika, u pionirskom poduhvatu, na neki način zaokružila.Pismenu podršku ovom Projektu su pored Reisu-l-uleme prof dr. Mustafe ef. Cerića dali i ministar inostranih poslova BiH gosp. Sven Alkalaj i ministar za ljudska prava i izbjeglice prof. Dr. Safet Halilović , koji  su tom pogledu u svojim kabinetim primili direktora Instituta prof. dr. Smaila ÄŒekića i njegove saradnike prof. dr. Muhameda Šestanovića i mr. Alagu Derviševića, rukovodioca projekta koji je u tom smislu, kao i ministar inostranih poslova gospodin Sven Alkalaj, napisao pismenu preporuku svim džematima u zapadnoj dijaspori da se aktivno uključe u realizaciji projekta istraživanja i dadnu mu punu podršku.

KRATKO OBRAZLOŽENJE PROJEKTA ISTRAŽIVANJA

 Radi se dakle, o naučno-istraživačkom projektu koji obuhvata teorijsko-empirijski i analitički pristup  istraživanju navedene teme. Bit će uraÄ‘ena  teorijska elaboracija teme koja se odnosi na emigraciju, raseljavanje i deportaciju bh. graÄ‘ana u zapadne zemlje, analiza sadržaja raspložive dokumentacije i informacija koja se odnose na predmet istraživanja, te svih oblika organiziranja, rada i djelovanja bh. iseljenika navedenih u Upitniku koji je pred Vama. Na osnovu toga će se izvesti naučno zaključivanje i doći do naučnih rezultata o svemu što je definisano predmetom istraživanja u ovome Projektu.

 Zadaci istraživanja su dakle, da se na naučno-istraživački način doÄ‘e do svih relevantnih podataka i zaključaka predviÄ‘enih predmetom istraživanja. U tom pogledu će se istražiti i utvrditi način iseljavanja bh. graÄ‘ana u pojedinim etapama u XX stoljeću, posebno u njegovoj drugoj polovini, njihovo stanje i razasutost u zapdnim zemljama.

CILJEVI ISTRAŽIVANJA

 Naučni cilj ovog istraživanja je dolazak do naučnih saznanja o predmetu istraživanja. Utvdit će se stvarno stanje i organiziranost bh. iseljenika, a posebno Bošnjaka, u emigraciji kroz njihove forme udruživanja i  organiziranja u različite organizacione oblike.

 Društveni ciljevi ovog istraživanja su, da se na osnovu utvrÄ‘rnih naučnih ciljeva istraživanja poduzmu odgovarajuće organizacione i institucionalne mjere radi unapreÄ‘enja i efikasnosti stanja i organiziranosti bh. graÄ‘ana, posebno Bošnjaka, u emigraciji u zapadnim zemljema iz svih domena definisanih u predmeta istraživanja.