NACRT DEKLARACIJE BANU O BOSNI I HERCEGOVINI

NACRT DEKLARACIJE BANU O BOSNI I HERCEGOVINI

Bosna i Hercegovina kao teritorija i kao država predstavlja kuriozitet historije koja se odvijala na tlu Evrope od njenog nastanka, kada je Rimsko carstvo bilo podijeljeno na Zapadno i Istočno i od tada sve do danas je to ostalo. Dok su sve evropske države nastale u procesu pretvaranja jedinstvenog Carstva u niz nezavisnih feudalnih država meÄ‘u kojima su postojale raznovrsne dinastičke i druge veze, a posebno ih je ujedinjavao vjerski unilateralizam mada meÄ‘u njima nikada nije bilo ostvareno potpuno državno jedinstvo, Bosna je ostajala izvan tog procesa budući da je jedina zadržala Augustov princip sadržan u ideji Pax Romana koji je  dopuštao zadržavanje lokalnih kultova dakle dopuštao je slobodu vjerovanja uz uvjet poštovanja rimskog panteona što znači da je u Bosni zadržan postrimski princip vjerskog liberalizma sa slobodom vjerovanja kao temeljem svog postojanja. Historija se na tlu Europe odvijala tako da su plemena i narodi doseljeni na njeno tlo u nizu sukcesivnih selidbi zauzimali izvjesnu teritoriju na prostorima nekadašnjeg Rimskog carstva i prelazeći iz selilačkog u stabilni način života iz plemena prerastala u stacionirane skupine istorodnih naroda pod vodstvom grupa najuticajnijih i najmoćnijih plemenskih starješina koji su uspostavljali vlast utemeljenu na dinastičkom principu stvarajući europske feudalne države. Na tlu Bosne se stvaranje države i razvoj njenih oblika i odnosa unutar nje, odvijao sasvim drugačije. Oblici prvobitnih evropskih država i odnosi meÄ‘u njima koji su se razvijali sjeverno od Teodosijeve linije razgraničenja bile su pod pokroviteljstvom Zapadnog Rimskog carstva ili Rimskog carstva njemačkih naroda o čemu najbolje svjedoči činjenica da je ovakva struktura odnosa najduže održana u Njemačkoj i da je uticaj lokalnih plemenskih, a zatim narodnih voÄ‘a Firstova odnosno izbornih knezova funkcionirala sve do novijeg vremena u formi njihovog prava da biraju Cara Velikog Njemačkog Rajha, dok se u Bosni održao princip da Bosanski Stanak, tj. skup  vojvoda, velmoža, knezova i Dobrijeh Bošnjana uz prisustvo bosanskih krstjana koji su bili čuvari vjerodostojnosti odluka Stanka, imao pravo da donosi sve bitne državne odluke i potvrÄ‘uje izbor Bana ili Kralja ili da ih smjenjuje. To je bio jasan znak očuvanja prvobitne demokratije iz koje je nastala bosanska država i odnosi slobode koji su bili u njenim temeljima. Za razliku od načina nastanka evropskih država, gdje je došlo do simbioze naroda i države, što je na kraju dovelo do stvaranja  evropske nacionalne države, u Bosni je osnovni princip na kojem je formirana bosanska država bio consensus svih njenih stanovnika koji je ostvario povezivanje doseljenih plemena i želju stanovništva prvobitne Bosne da stvaranjem države koja je bila izraz prirode tla, načina života i sastava stanovništva, da se očuva tradicija vjerske slobode, radi očuvanja integriteta teritorije i načina života koji je počivao na principu slobode u pitanjima vjere. Tako je temelj koji je konstituirao bosansku državu bio, s jedne strane, pravo i sloboda zadržavanja izvornog prvobitnog vjerovanja odakle je nastala sloboda vjerovanja uopće, a s druge strane, stvaranje države koja ima osnovni zadatak da ovo pravo, na kojem se temelji odnos izmeÄ‘u stanovnika i države, poštuje i čuva. Tako je nastala bosanska država u kojoj su svi njeni stanovnici bez razlike na vjeru i etničko porijeklo slobodno ispoljavali svoja vjerska osjećanja kršÄ‡ani, kasnije hrišÄ‡ani i katolici i pripadnici Crkve bosanske koja vuče korijene iz ideje koju je izrazio biskup Arijan ne slažući se sa odlukama Nikejskog Sabora i Konstantinovom definicijom kršÄ‡anskog vjerovanja koja je dovela do ostvarenja jedinstva vjere i vlasti, odnosno do nastanka državne vjere. Ti sljedbenici arijanstva nazvani “bosanski krstjani” odbacivali su princip Crkve kao posrednika izmeÄ‘u vjernika i Boga, zatim krštenje kako se provodilo u kršÄ‡anskoj religiji vodom i križem kao i mnoge druge sakramente koje je kršÄ‡anstvo uvelo nakon Nikejskog Sabora tako da je vjerovanje bosanskih krstjana ili bogumila, patarena i neomaniheja, kako su još nazivani od strane njihovih neprijatelja, bilo vjerovanje u duhovne vrijednosti i siromaštvo kao glavni znak odbijanja ovisnosti o zemaljskim dobrima, uživanjima i bogatstvima. Ovakvo vjerovanje je odgovaralo ljudima toga vremena kada su se već pojavljivale značajne socijalne razlike meÄ‘u njima, a koje je tadašnje kršÄ‡anstvo i njegovi biskupi i opati, nasuprot ranom insistiranju na jednakosti i siromaštvu, prihvatilo i samo ušlo u kategoriju one socijalne grupe koja je stvarala bogatstvo i udoban život svojim pripadnicima. Crkveni prelati ili velikodostojnici, pape, patrijarsi, kardinali, biskupi, nadbiskupi, episkopi, arhijereji, kanonicidi, župnici, opati u samostanima i igumani u manastirima, postali su pripadnici feudalne klase, a Crkva je imala svoja imanja na kojima su živjeli i radili kmetovi isto onako kako su to imali baroni, knezovi, grofovi, markizi, vojvode i kraljevi. Ovakav stav bosanskih krstjana, koji su bili glavna duhovna i moralna snaga i tvorci javnog mišljenja u bosanskoj državi nije bio po volji pripadnicima kako katoličkog tako i ortodoksnog klera pa su obje kršÄ‡anske crkve organizirale akcije protiv Bosanskih Krstjana koje su prerasle u pritiske na bosanske banove i kraljeve od kojih se zahtijevalo da postupcima sličnim onima koje su primjenjivali zapadni ili istočni vladari izvrše radikalno čišÄ‡enje pripadnika Bosanskih Krstjana sa svojih teritorija, a njihova vjera je kvalificirana kao heretička kako bi bili stavljeni izvan zakona. Bosanski vladari nisu željeli učiniti ono što se protivilo osnovnom principu njihove vjere i poimanja ljudskih prava, a to je sloboda izbora vjerovanja, odolijevajući na razne načine tim pritiscima. Tako su na Bosnu vršeni ne samo pritisci vjerske hijerarhije putem intervencija papskih Nuncija i drugim diplomatskim metodama, nego su organizirane vojne intervencije koje su vršili vladari Srbije, Zete, banovi i kraljevi Hrvatske i Ugarske čemu su se Bošnjani uspješno opirali odnoseći sjajne pobjede nad vojskama intervencije da bi tek u vrijeme zadnjeg bosanskog kralja, koji je pod utjecajem bosanskih franjevaca odlučio da provede konačnu likvidaciju tzv. bogumila, došlo do eradikacije pristalica Crkve Bosanske, nakon čega je Bosna uskoro pala pod vlast Osmanlija i prestala da postoji kao neovisna država. Od svog nastanka pa do pada 1463. godine, bosanska država je bila izuzetak u cijeloj Evropi, izuzimajući Provansu, jer je u njoj vladala vjerska sloboda, a vladavina bila potpuno rastavljena od vjerovanja. Vjerske zajednice su bile slobodne i nezavisne od državne vlasti, a kao duhovni autoriteti državne odluke su potvrÄ‘ivali predstavnici vjerskih zajednica a posebno predstavnici bosanskih krstjana, pa su Djedovi i drugi autoriteti Crkve Bosanskih Krstjana redovito pozivani da potvrde vjerodostojnost isprava koje su ispostavljali vladari Bosne. Naime, nije nimalo slučajno da je upravo u vrijeme kad je Bosna bila konačno vjerski unilateralizirana, ona kao država nestala, a uspostavljena je vlast Osmanskog Carstva koje je slično ranijoj bosanskoj državi počivalo na principu slobode vjerovanja. To Carstvo je počivalo na principu da “u vjeri nema prisile” i da su “sve objavljene vjere a to znači mazdaizam, kršÄ‡anstvo, jevrejstvo i islam u odnosu spram vladavine jednakopravne i država mora da im garantira slobodu djelovanja tako da se Bosni dogodila restauracija principa vjerske slobode kakva je vladala u klasičnoj bosanskoj državi, a što je znatno utjecalo na intenzitet prihvatanja islama na području bivše bosanske države u kojoj je u vrijeme postojanja slobodne bosanske države takoÄ‘er vladala sloboda vjerovanja. Ovo je bio bitni faktor koji je omogućio Bosni da i pod osmanskom vladavinom, pogotovo što je ejalet Bosna kao najviša upravna jedinica Osmanskog carstva, u slučaju Bosne bio teritorijalno skoro identičan sa nekadašnjom bosanskom državom, da ostane multireligijska i da se očuva ideja bosanske države koja je kroz cijelo vrijeme trajanja osmanske vladavine bila živa i izražavala se ne samo u činjenici da su Bošnjani (Bošnjaci) muslimanske vjere igrali značajnu ulogu u životu zemlje, nego su, po pravilima ejaletske uprave, katolička, pravoslavna i jevrejska zajednica imale pravo učešÄ‡a u vijećanjima Ejaletskog Vijeća, a provincija Bosna Srebrena na jednoj i Mitropolija Vrhbosanska, na drugoj strani su bile  kvalificirani zastupnici interesa bosanskih katolika i hrišÄ‡ana tako da su se bosanski muslimani, bosanski katolici i bosanski hrišÄ‡ani smatrali Bosancima odnosno Bošnjacima različitih vjera. To je bio jedini etnonim kojim je označavano stanovništvo Bosne, izuzimajući Vlahe koji su se sa Osmanlijama počeli intenzivnije naseljavati u nekim krajevima Bosne. To je doprinijelo održanju i snazi ideje Bosne koja je našla izraza u zahtjevu bosanskih prvaka 1828. godine da se Bosni prizna autonomni status u okviru Osmanskog Carstva, slično onome kakav je dobila u to vrijeme Srbija. Ovaj zahtjev bosanskih prvaka bio je motiviran sa dva bitna razloga. Prvi je bio opći pravac političkog razvoja u Europi i nastojanja Europe da se Balkan oslobodi Osmanske vladavine, a drugi se sastojao u spoznaji Bošnjaka svih vjera da Osmansko Carstvo više nema snage da efikasno i uspješno brani svoje teritorije i da je već više od dva vijeka, glavni teret odbrane pao na Bošnjake, koji su vodili cijeli niz odbrambenih ratova u ime Carstva, a da se Carstvo, odnosno njegov Centar nazvan Porta, nije angažirao ili je u brojnim pregovorima sa kršÄ‡anskim silama u Europi davao ustupke uglavnom na račun domaćeg stanovništva. Kad je Sultan odobrio autonomni status za Srbiju, a odbio da jednako postupi u slučaju Bosne, Bošnjacima je prekipjelo i oni su odlučili da stvar uzmu u svoje ruke i izabrali su, kako su rekli “svog čovjeka, kojeg znaju i u kojeg imaju povjerenje, za vezira”. Bio je to Kapetan Gradačca Husein-beg GradašÄević. Osmanska vlast je intervenitrala silom i njena intervencija je, nakon što su osmanske intervetne snage izgubile prvi sukob kod Prištine, uspjele da pobijede snage pod vodstvom GradašÄ‡evića i to zahvaljujući uglavnom neslozi Bošnjaka i direktnoj izdaji hercegovačkih prvaka Ali paše Rizvanbegovića, Smailage ÄŒengića i Mušovića. Nakon neuspjeha ovog pokušaja, Sultan je izvršio dugotrajnu i surovu odmazdu nad bosanskim prvacima, što je trajalo trideset godina i završilo sa fatalnom po Bosnu intervencijom Omer-paše Latasa, tako da je Bosna izgubila svoju elitu i ostala obezglavljena, što je našlo svoj tragični izraz u neuspjehu pokreta za odbranu Bosne u vrijeme kada je Berlinski kongres predao Bosnu na upravu Austrougarskoj carevini. Tako se dogodilo da jedino Bošnjaci, od svih naroda koji su zahtijevali autonomiju a potom, kad je Berlinski kongres rješavao pitanje sudbine Osmanske države i njenih posjeda na Balkanu, dobili i neovisnost, ostali ne samo bez države na koju su imali jednako pravo kao i svi ostali, nego su dospjeli pod austrijsku okupaciju koja je završila Aneksijom Bosne i  Hercegovine. Bosna i tada već Bosna i Hercegovina je vraćena u status prije procesa emancipacije balkanskih naroda, Bošnjaci su ostali nepriznati kao narod, Bosna i  Hercegovina je negirana kao jedinstvena teritorija i država i nad njom se vrši nasilje koje traje evo već gotovo stotinu i pedeset godina. Tako se dogodilo da je Bosna i Hercegovina kao milenijska državna tvorevina, kao ostrvo slobode u kojoj je svako mogao vjerovati onako kako mu njegova tradicija nalaže, a Bošnjaci kao vodeći narod u velikom dijelu trajanja bosanske historije biva negiran i to na taj način da rušenje Austro-Ugarske carevine biva iskorišteno od strane Srba, Hrvata i Slovenaca za stvaranje zajedničke države u kojoj nije bilo mjesta ni za Bosnu i Hercegovinu ni za Bošnjake, a tom provizoriju od države uslijedila je konstrukcija unitarne države Jugoslavije pod vodstvom dinastije KaraÄ‘orÄ‘evića koja je kad se radi o Bosni uspjela da provede nagodbu sa Hrvatima i podijeli Bosnu 1939. godine tako da je svaki srez u kojem je naÄ‘eno 50 posto plus jedan katolik ili 50 posto plus jedan pravoslavac pripao banovini Hrvatskoj ili Srbiji. Takva politika i takav odnos prema Bosni i Hercegovini i prema Bošnjacima doveo je do krvavih dogaÄ‘aja koji su uslijedili 1941. godine sa nasilnim prisvajanjem cijele Bosne od novostvorene hrvatske države (NDH) i pokušajem te države da istrijebi Srbe sa teritorije Bosne i Hercegovine tako da je jedini mogući odgovor na takve postupke srpske i hrvatske politike bio antifašistički rat i to ne samo protiv fašističke Njemačke i Italije i njihovih saradnika u Evropi i u bivšoj državi nego i protiv potpuno kompromitirane formule unitarne države pod vodstvom jedne propale i nesposobne dinastije. Nažalost, iako su Bošnjaci uzeli vidno učešÄ‡e u borbi protiv fašizma, njihovo učešÄ‡e i doprinos pobjedi nad fašizmom nije našao izraza u priznanju Bošnjaka kao naroda koji bi bio jednak prema ostalim narodima novostvorene Federativne države. Nepriznavanje Bošnjaka, odnosno stavljanje Bošnjaka pod formulu “muslimani” što ih je definiralo kao ostatak osmanske vladavine sa pravom da napusti svoje vjersko uvjerenje i prihvati ponuÄ‘enu mogućnost za srpski ili hrvatski nacionalni identitet onemogućio je da Bosna ispuni one ciljeve koje su pred nju kao državu postavili tvorci rezolucije ZAVNOBiH-a o obnovi bosanske države. Bosanska država u svom punom ustavnopravnom i teritorijalnom integritetu bila je de facto konstituirana onog momenta kad je narod Bosne i Hercegovine referendumom odlučio da ona umjesto republike unutar jedne savezne države sebe zasnuje kao potpuno nezavisnu meÄ‘unarodno priznatu, slobodnu državu graÄ‘ana I naroda koji u njoj žive. Ono što je bitno u ovom momentu sastoji se u činjenici da je upravo pod takvom konstitucijom Bosna i Hercegovina bila meÄ‘unarodno priznata od svih država izuzimajući Srbije I Rusije I istovremeno u tom kapacitetu primljena u članstvo Ujedinjenih nacija. Time je dovršena ne samo unutarnjepolitička i ustavnopravna nego i meÄ‘unarodno pravna konstitucija Bosne I Hercegovine kao slobodne, nezavisne I teritorijalno jedinstvene države. Sve vrijeme postojanja socijalističke Republike Bosne i Hercegovine unutar socijalističke federativne republike Jugoslavije proteklo je u borbi za priznanje Bošnjaka kao nacije ravnopravne ostalim nacijama i ka emancipaciji i ravnopravnoj ulozi države Bosne i Hercegovine unutar Jugoslavije. Nažalost onda kada je ta borba trebala da bude na neki način krunisana uspjehom i kada je došlo do stvaranja uvjeta za osamostaljenje Bosne došlo je do neopravdane i bezrazložne, nezakonite nasilne agresije srpskog i hrvatskog nacionalizma na Bosnu i Hercegovinu čime je obnovljen kontekst u kojem je Bosna i Hercegovina opet postala problem kad se radi o unutrašnjim odnosima i kad se radi o njenoj meÄ‘unarodnoj poziciji. Bosna i Bošnjaci se moraju suočiti sa istinom o stavu Srba i Hrvata prema njima i prema Bosni i Hercegovini kao i sa istinom o sebi, a pogotovo sa istinom o sopstvenim greškama koje su dovele do toga da šansa za potpunu emancipaciju Bosne i Hercegovine kao države i Bošnjaka kao naroda na cijeloj njenoj teritoriji bude ispuštena i da Bosna bude ponovo ugrožena težnjama srpskog i hrvatskog nacionalizma za njenom podjelom i neprincipijelnom politikom dijela bošnjačkih političara spremnih da se sa takvim ambicijama srpskog i hrvatskog nacionalizma nagaÄ‘aju. Stoga je neophodno da jasna ideja o Bosni kao državi, o njenoj historiji, njenim pravima i pravima njenog najbrojnijeg naroda i svih njezinih stanovnika koji Bosnu i Hercegovinu osjećaju kao svoju državu bude ponovno i jasno afirmirana i stavljena u osnovu svake opravdane bosanske politike i da postane kriterij za ocjenu njene vrijednosti. Bošnjačka akademija nauka i umjetnosti će insistirati na tome da se priznaje autentičnost postojanja  historije Bosne kao države svih njenih graÄ‘ana, da se na jednak način poštuju ljudska prava stanovnika na njenoj cijeloj teritoriji i da se Bosna i Hercegovina sačuva od destruktivne uloge svih nacionalizama koji su Bosni i njenim stanovnicima nanijeli ogromne štete i primorale ih na žrtve koje se ne mogu ničim usporediti.