ZLOÄŒINI NAD DJECOM SARAJEVA U OPSADI

KNJIGA SVJEDOÄŒENJA, ISTINE, TUGE, BOLA

 

(Prof. dr Smail ÄŒekić, Prof. dr. Muhamed Šestanović, Merisa Karović, Zilha Mastalić – Košuta, ZLOÄŒINI NAD DJECOM SARAJEVA U OPSADI, Sarajevo: Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava, 2010., 867 str.)

 

Knjiga je naučno i monografsko djelo, gdje se vještim istraživanjem i jednog i drugog segmenta ova izuzetno složena problematika kompetentno istražuje i rezultati prezentiraju u prigodnoj formi. Struktura knjige je tako postavljena da je očigledno da su obuhvaćena najbitnija pitanja, čija obrada može da sklopi cjelinu zločina koji su izvršeni na najmlaÄ‘om populacijom Sarajeva. Osim uvodnih napomena i metodološkog pristupa, u zasebnim dijelovima govori se o opsadi Sarajeva, zločinima nad djecom, lokacijama masovnih ubistava civila, ubijenoj djeci Sarajeva u opsadi, njihovim likovnom i literarnom stvaralaštvu (izbor radova), završnim razmatranjima i izvorima saznanja i literaturi.

 

Formulacija problema je jasno pokazala u kom pravcu se kretalo  ovo istraživanje, šta su bili ključni segmenti, u čemu je značaj istraživanja, te od kojih dosadašnjih rezultata se polazi.

 

U hipotetičkim stavovima o problemu postavljen je veoma ambiciozan zadatak, iskazan u stavu da je “u periodu od 1992. do 1996. glavni grad Bosne i Hercegovine Sarajevo bio u opsadi, a nad stanovništvom Sarajeva u opsadi u navedenom periodu izvršeni su brojni i raznovrsni oblici zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava, planski, organizirano i sistematično. Posebno teški zločini izvršeni su nad djecom Sarajeva. Radi se o svim oblicima zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava” (str.11).

 

Pored ostalog, društveni značaj istraživanja se ogleda u tome što će ”istraživanje i njegovi rezultati doprinijet potpunijem i jasnijem razumijevanju i shvatanju značaja agresije i genocida nad stanovništvom Sarajeva u opsadi, a posebno nad djecom, aktuelno i trajno” (str.11).

 

Solidna osnova za elaboraciju postavljenih ciljeva stvorena je detaljnim razlaganjem predmeta istraživanja u kojem su, pored ostalog, data precizna određenja osnovnih kategorijalnih pojmova: opsada, dijete, ubistvo djeteta, masovno ubistvo i zločin, zločin agresije, zločin genocida, zločini protiv čovječnosti i međunarodnog prava, ratni zločini, žrtve, kategorije i obilježja žrtava, oblici zločina i načini zločina, koji su neophodni za dokazivanje relevantnosti hipotetičkih stavova.

 

Sasvim je normalno bilo da se u postupku stvaranja temeljnih osnova za razmatranje ključnog dijela rada (Zločini nad djecom Sarajeva), obradi Opsada Sarajeva (Drugi dio) i Zločin genocida u Sarajevu u opsadi (Treći dio).

 

Naučno, sa dokumentacijom različite provenijencije, obraÄ‘ena je opsada Sarajeva, čime je pokazano da se zaista radilo o nelegitimnom načinu ratovanja, koji je bio u funkciji realizacije agresije, kroz brojne zločine protiv civila Sarajeva.  Kao potvrda za to je navod, kao moto ovog djela “da je opsada grada Sarajeva, kao političkog, kulturnog, privrednog i društvenog centra i kao i glavnog grada Bosne i Hercegovine, bila od strateške važnosti za ostvarenje planirane agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu. Velikosrpski agresor planirao je brzim zauzimanjem i okupacijom glavnog grada Bosne i Hercegovine ostvariti jedan od najvažnijih ciljeva agresije“ (str. 35).

 

PotvrÄ‘eno je, na osnovu relevantne dokumentacije da je opsada Sarajeva, što je bila predhodnica njegovog zauzimanja, brižljivo pripremana od strane visokih krugova JNA i njene pune saradnje sa Srpskom demokratskom strankom, što je dokaz sa izmještanjem artiljerije i postepenim zauzimanjem glavnih strateških položaja oko grada, pod izgovorom vršenja vojnih vježbi.

 

Iz ove faze prešlo se na završnu: na zauzimanje grada Sarajeva, gdje je primijenjeno više metoda i scenarija, kao što su: masovne barikade, blokada saobraćaja, paraliza funkcionisanja legalnih organa vlasti, do planskog i organizovanog oružanog napada na Sarajevo. Nakon nemogućnosti da se zauzme Grad, kada je, nažalost, formirana opsada, agresor je primjenjivao raznovrsne aktivnosti, koje su u knjizi dobro naznačene, a neke od njih i obraÄ‘ene, posebno masovna ubistva. Navedena argumentacija je poslužila da se ovaj dio knjige završi sa podatkom da je riječ o najdužoj opsadi  u modernoj historiji čovječanstva – 1479 dana – od 1. marta 1992. do 19. marta 1996, kada su napušteni posljednji okupirani dijelovi Grada – naselje Grbavica. Nakon detaljno elaborirane opsade stvoren je solidan fundus da se u tom ambijentu istražuju i zločini nad djecom.

 

MeÄ‘utim, dobro je što se istraživački tim odlučio da obradi još jedno pitanje, uslovno rečeno opšteg karaktera, ali izuzetno značajno za tematiku ove knjige – zločin genocida u Sarajevu u opsadi. Potvrda za to je broj pitanja, koja su sagledana u tom kontekstu, kao što su: strategija (namjernog) ubijanja civila i civilnog stanovništva, namjerni napadi na civile i civilno stanovništvo, ubijanje u Sarajevu i umijeće preživljavanja, namjera (mens rea) za genocid u Sarajevu u opsadi, odgovornost za zločin genocida u Sarajevu u opsadi (Srbija i Crna Gora – Savezna republika Jugoslavija). Naučnom analizom, brojnim dokazima kroz relevantnu dokumentaciju, pokazano je, što je eksplicitno istaknuto i u završnim razmatranjima da je „velikosrpski agresor u Sarajevu u opsadi izvršio zločin genocida i druge oblike zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava i nad djecom, ubijajući ih, ranjavajući, sakateći i prekidajući im djetinstvo, ostavljajući  im najteže – teške fizičke posljedice i psihičke poremećaje kojih se neće moći osloboditi do kraja života“. (str. 854).

 

U ovom, Trećem dijelu knjige naučno je dokazan genocid, kao najteži zločin. U završnim razmatranjima to je iskazano u posebnom stavu, koji glasi: „Genocidna ideologija i politika države Srbije i Crne Gore (Savezna republika Jugoslavija), opći kontekst  dogaÄ‘anja, izvršeni zločini, sistematski usmjereni napadi protiv Bošnjaka - (zaštićene) nacionalne, etničke i vjerske grupe kao takve, zatim razmjere, obrazac (konkretan niz radnji) i intezitet napada, na hiljade ubijenih i ranjenih pripadnika te zaštićene grupe kao takve  i drugi oblici zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava očigledni su i jasni dokazi zločina genocida (actus reus), izvršenog s namjerom, uključujući i specifičnu namjeru (dolus specialis), da se potpuno ili djelimično unište Bošnjaci, zaštićena grupa kao takva“ (str. 854).

Detaljna i argumentovana istraživanja dali su, bez svake sumnje, autorima za pravo da izvedu u Završnim razmatranjima i sljedeći zaključak: “Planska, organizirana, sistematska i ciljna ubijanja i ranjavanja, kao i drugi oblici zločina protiv čovječnosti i meÄ‘unarodnog prava u Sarajevu, uključujući i teške psihičke povrede, izvoÄ‘eni s osnovnom namjerom potpunog ili djelimičnog uništenja Bošnjaka, nacionalne, etničke i vjerske grupe kao takve, zbog njenih nacionalnih, etničkih i vjerskih karakteristika, dovoljan su dokaz koji pokazuje da je i nad Bošnjacima Sarajeva u opsadi na kraju XX stoljeća izvršen najteži zločin – zločin genocida” (str. 854).

 

Nažalost, još uvijek ne postoji sudska presuda za genocid izvršen u Sarajevu, i ako se to očekivalo u sudskim procesima protiv Stanislava Galića, komadanta Sarajevsko-romanijskog korpusa i Dragomira Miloševića, koji je na navedenoj funkciji naslijedio Stanislava Galića. O apsurdu da neko bude osuÄ‘en na doživotni zatvor, a da to nije za krivično djelo genocida, teško se može argumentovano raspravljati.

 

Naučna istraživanja o genocidu, prezentirana u ovoj knjizi pokazuju da sudske presude, kako se to često misli, ne moraju da budu jedini  dokaz genocida. Relevantnom naučnom analizom, što je učinjeno u ovoj knjizi, genocid se takoÄ‘e može uspešno dokazati.  Prigovor da djeca nisu zaštićena grupa po Konvenciji o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida u ovom slučaju se može, osporiti. Naime, oni su dio zaštićenih grupa – nacionalne, etničke, rasne ili vjerske, te je genocid izvršen nad bilo kojom od navedenih grupa (u ovom slučaju nad nacionalom i etničkom grupom Bošnjacima i vjerskom, koju oni čine kao Muslimani), istovremeno genocid i nad djecom. IzmeÄ‘u ostalog, što je navedena u završnim razmatranjima, struktura ubijene djece po nacionalnoj pripadnosti pokazuje da su od 524 ubijene djece – 442 (84,351%) Bošnjaci (str. 856).

 

Zaslužuju da se navedu tri zaključka, koje su autori izveli na osnovu pregleda ubijene djece Sarajeva u opsadi prema posmatranim obilježjima i odredbama, a koji su jezgrovito iskazani u sljedećem.

-                             prvo, meÄ‘u ubijenom djecom dominiraju djeca bošnjačke nacionalnosti 84,351% (442)

-                             drugo, dominantna skupina prema starosnoj dobi je od 5 do 18 godina 90,067% (472)

-                             treće, u navedenoj starosnoj grupi, što je posebno interesantno, dominiraju djeca školskog uzrasta od 7 do 18 godina - 82,625% (433) (str. 858).

 

S pravom se u ovoj knjizi navodi: zašto se, “i pored najokrutnije opsade s punih 1.479 dana ubijanja svega što se kreće i uništavanja Grada s njegovim civilizacijskim dostignućima, nameće jedno osnovno pitanje: je li moguće da žrtve genocida nisu zadojene mržnjom prema svojim egzekutorima?

 

Ne, nisu! Naprotiv, Bošnjaci – žrtve genocida u Republici Bosni i Hercegovini s kraja 20. stoljeća – spremni su zajednički živjeti i graditi Bosnu i Hercegovinu, čak i s onima koji su je rušili. U tome je sadržano ”čudo bosanskog otpora”, neuništiva tolerancija i suživot.” (str. 794).

 

Dječiji duh, najkraće rečeno bio je neuništiv, ništa ga nije moglo zaustaviti. Ako se analizira njihovo literareno i likovno stvaralaštvo, očigledno je da se i u najtežim uslovima osjećao dječiji prkos i nepokolebljivi duh.

 

I u podrumima gdje je nekada bilo samo biciklo, djeca su stvorila svoju atmosferu, nastali su brojni crteži, pjesmice, prozni radovi, nove igre, gdje se poziva na mir, radost, poštovanje, sve je to vjerodostojno, iskreno i estetski savršeno. Zbog toga se u knjizi ističe ”da su djeca svojevrsni heroji i istinski svjedoci tog stradalništva planetarnih razmjera” (str.795).

 

I autori ove knjige, što je za svaku pohvalu, nisu željeli nikakva uljepšavanja, izmjene i prilagoÄ‘avanje dječijeg stvaralaštva. Sve je u izvornom obliku, te je ovo ”svjedok teških kršenja meÄ‘unarodnog humanitarnog prava i opomena da se ovakvo zlo nigdje i nikome više ne dogodi”. (str. 796).

 

ZAVRŠNA RAZMATRANJA su jezgrovita, sa ključnim konstatacijama, prava sublimacija prethodnog, zasnovanog i raÄ‘enog ”na osnovu relevantnih argumenata, pouzdanih i valjanih dokaza” (str. 853).

 

Teško ih je interpretirati, pa se zato opredjeljujemo za prvo završno razmatranje, na temelju kojeg su raÄ‘eni i ostali. Ono glasi:

”Opsada Sarajeva, kao i agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bošnjacima čini, u skladu sa srpskim velikodržavnim projektom genocidnog karaktera, suštinu udruženog zločinačkog poduhvata Srbije i Crne Gore, odnosno Savezne republike Jugoslavije, u cilju osvajanja Republike Bosne i Hercegovine i istrebljenja Bošnjaka” (str. 853). U tom kontekstu treba posmatrati i opsadu Sarajeva i zločine nad djecom Sarajeva.

 

Knjiga ”ZLOÄŒINI NAD DJECOM SARAJEVA U OPSADI” je višestruko značajna, posebno u pogledu daljeg istraživanja ove tematike. Ovo je zasigurno prvo istraživanje zločina nad djecom, raÄ‘eno naučno, na osnovu strogih teorijsko-metodoloških standarda. Autori su uspjeli da konstituišu, može se s pravom reći, model istraživanja zločina nad dječijom populacijom, koji može poslužiti za istraživanja ove problematike i na drugim područjima, pa i na nivou cijele Bosne i Hercegovine. Zločina nad djecom je bilo, podsjetimo, i u Prijedoru, Srebrenici, Tuzli, Vasenici, Foči, Brčkom, Ključu, Sanskom Mostu. To ne bi smjelo ostati u zaboravu, niti ima isprike da ne postoje istraživački uzusi, ova knjiga je putokaz. Ona nije samo putokaz, nego i podstrek da se slika i podaci svakog ubijenog djeteta naÄ‘u u jednoj ovakvoj monografiji, što će biti dječija uspomena njegovim roditeljima, njegovim najmilijim. Mislim da za to postoji volja, snaga i htijenje.

 

U knjizi su s pravom upućene zahvale istraživačkom timu, Gradskoj upravi grada Sarajeva i Ministarstvu za boračka pitanja Kantona Sarajevo na podršci, posebno financijske prirode. Naravno, neizmjerna zahvalnost se duguje roditeljima, koji su smogli snage da daju iskaz o svojoj ubijenoj djeci, što je, kod njih izazvalo rekonstrukciju bola, tuge i očaja, koji su doživjeli u ovoj tragediji. Zaista im hvala. Ovaj projekat i knjiga su samo mali djelić prema njima i njihovoj hrabrosti.

Uvjereni smo da ćemo ponovno biti svi zajedno na ovom teškom, humanom i odgovornom zadatku.

Emir Ramić

 

 

Osmrtnicama ba